Kibir Nedir? Güvenle Karıştırılan Savunma

Kibir, kişinin yetkinliğini abartarak kendini üstün görmesi ve geri bildirime kapanmasıdır. Klinik açıdan çoğu zaman grandiyöz narsisizm başlığı altında incelenir; dışarıdan özgüven gibi görünse de altında kırılgan bir öz‑saygı yatar.

Örgütsel Bedeli: Moral Erozyonundan Yaratıcılık Kaybına

2023’te yapılan bir başka çalışma, ‘’kibirli liderlerin’’ ekiplerinde moral ve psikolojik iyilik hâlini düşürürken tükenmişliği artırdığını ortaya koydu. Aynı çalışmada, çalışanların, eleştiriye kapalı bir ortamda yenilik önermekten kaçındıkları gözlemlendi.

Klinik Perspektif: “Savunma” Olarak Kibir

Psikodinamik kuram kibri, aşağılık duygularını maskeleyen “şişirilmiş benlik zırhı” olarak tanımlamaktadır. Bilişsel kuram açısından bakıldığında ise kibrin, gerçek kapasitenin olduğundan yüksek algılanmasına zemin hazırladığı, böylece liderlerin kendilerini hem öğrenmeye hem de geri bildirime kapattıkları görülmektedir.

Alçakgönüllülükle Ters Orantı

2022 tarihli bir meta‑analiz çalışması ise, alçakgönüllü liderliğin inovasyon, takım güveni ve performans üzerinde anlamlı, pozitif etkiler yarattığını göstermiştir.

Kibirle Başa Çıkmak: 4 Adımlı Gelişim Yol Haritası

1. Etkileşimi Aktifleştirin
   360° geri bildirim ve anonim anketlerle “lider kibri” algısını düzenli şekilde ölçün.
2. Mesafe Alın ve Adlandırın
   Kibir tetikleyicilerini (eleştiri, stres, üstünlük kompleksi) fark edin, çevrenizi dinleyin, dikkate alın ve tespitlerinizi kendinize dönük içgörü geliştirerek etiketleyin: “Şu anda büyüklenmecilik modundayım.”
3. Değerlerle Çerçeveleyin
   Liderlik manifestonuzda hizmet, adalet, merak gibi değerlere yer verin; toplantılarda “ben” yerine “biz” dili kullanın. Ortak aklı devreye alın. Söz hakkı tanıyın.
4. Davranışsal Alçakgönüllülük
   Hata itirafı, soru sorma, başarıyı ekibe mal etme, hataları üstlenmek ve suçu ekibin üzerine atmamak gibi mikro‑davranışları rutinleştirerek güven inşa edin.

Kurumsal Öneriler

• Psikoterapi ve Psikolojik Danışmanlık: Üst düzey yöneticilere (rızalarını alarak) deneyimli Klinik Psikologlar ile düzenli şekilde psikolojik danışmanlık ve/ya psikoterapi desteği sağlayın. Narsisistik savunmaların bilimsel olarak ve işlevsel şekilde önüne geçin.
• Liderlik Gelişim Programları: Liderlerinize, yöneticilik deneyimi yüksek Klinik Psikologlar tarafından tasarlanan ve içinde psikolojik formasyon bağlamında yetkin danışmanların yer aldığı ‘’bilimsel liyakati olan nitelikte’’ Liderlik Gelişim Programları sunun.
• Ödül Sistemleri: Sadece iş sonuçlarını değil, çalışan memnuniyeti, iş birliği odağı, destekleyici liderlik, psikolojik güvenlik ve öğrenme davranışlarını da düzenli biçimde ölçerek performans sisteminize dahil edin; yapıcı gelişimi ve sürekli öğrenme kültürünü takip ve teşvik edin.

Unutulmamalıdır ki kibir, liderin kendisini “yenilmez” olarak görmesine neden olsa da uzun vadede organizasyonun yenilgisine yol açar!

Uzman Klinik Psikolog Emrah Yolaç